ولاديمير پوتين، رئيس‌جمهوري روسيه اخيرا در جمع دانشجويان يكي از دانشگاه‌هاي اين كشور به اهميت هوش مصنوعي اشاره كرد. او بر اهميت اين حوزه از دانش در ايجاد فرصت‌هاي بزرگ تاكيد كرد و گفت: «هر كشور كه در اين زمينه پيشرو باشد، رهبري جهان را در كنترل خواهد گرفت.»

ترديدي وجود ندارد كه روسيه توانايي رقابت با ديگر كشورها در حوزه هوش مصنوعي را دارد. اين كشور هنوز هم در حوزه رياضيات و علوم مهندسي جزو كشورهاي پيشرو است. مارتين ريوز، رئيس موسسه بي سي جي هندرسون كه نقشه جغرافيايي قدرت ديجيتال را ترسيم كرده مي‌گويد: «اروپا در برخي حوزه‌هاي فناوري حرفي براي گفتن ندارد اما در بعضي حوزه‌هاي هوش مصنوعي پيشرفت‌هاي چشمگيري داشته است. روسيه در اين حوزه توانايي‌هاي بالايي دارد و مي‌تواند روي كيفيت نيروي انساني خود تكيه كند.»

اما به رغم پتانسيل بالاي نيروي انساني روسيه، مشخص نيست اين كشور بتواند اين توان را به شكل بالفعل درآورد. بسياري از متخصصان هوش مصنوعي روسيه اكنون در آمريكا و انگلستان مشغول كار هستند. بر همين مبنا، روسيه از لحاظ ثبت حقوق معنوي اختراعات در حوزه فناوري و هوش مصنوعي در جايگاه پايين قرار گرفته است.

شركت‌هاي آمريكايي فعال در حوزه فناوري و هوش مصنوعي در مقايسه با همتاهاي روسي خود از لحاظ تحقيقات بسيار جلوتر هستند. چين كه اقتصادي هشت برابر بزرگ‌تر از روسيه دارد از اين جهت بسيار جلوتر از روسيه است و با سرعت بيشتري پيشرفت مي‌كند. در چين، هم اكنون هوش مصنوعي به يك اولويت استراتژيك ملي تبديل شده است.

البته مانند هميشه، تفسير سخنان پوتين در جمع دانشجويان دشوار است. اين احتمال وجود دارد كه پيشرفت‌هاي چشمگيري در حوزه هوش مصنوعي در روسيه صورت گرفته باشد، اما خبري از آن منتشر نشده باشد. همچنين برخي تحليلگران معتقدند روسيه از هوش مصنوعي براي دخالت در انتخابات رياست جمهوري آمريكا استفاده كرده است. البته اين هنوز يك ادعا است و ثابت نشده است.

برخي كارشناسان نيز مي‌گويند روسيه از هوش مصنوعي براي توسعه توانمندي‌هاي نظامي خود بهره مي‌برد، اما تقريبا تمامي تحليل‌گران معتقدند حركت روسيه در مسير توسعه هوش مصنوعي آغاز شده و اين كشور توانايي رساندن خود به رقباي قدرتمند از جمله آمريكا، آلمان، ژاپن و چين را دارد. اساسا قابل تصور نيست روسيه در حوزه‌اي با اين اهميت برنامه‌ريزي نداشته باشد.

هوش مصنوعي اگر چه از سوي اكثر كشورها مورد بي‌توجهي قرار گرفته، اما براي آن دسته از كشورها كه به دنبال تاثيرگذاري بين‌المللي هستند در اولويت بالا قرار دارد. دومين حوزه مورد توجه و مهم، صنعت و فناوري نفت است. پروفسور گوستاوسون از دانشگاه جورج تاون، يكي از متخصصان برجسته صنعت نفت روسيه، در سخنراني اخير خود به سه چالش پيش روي اين صنعت اشاره كرد.

نخستين چالش از ديد او، توسعه بخش نفت شيل در آمريكاست كه اين كشور را به قدرتي تاثيرگذارتر در بخش انرژي جهان تبديل كرده است. توسعه فناوري‌هايي كه در توليد نفت شيل استفاده مي‌شود از جمله حفاري افقي و نيز عمليات‌هاي منعطف، سبب شده هزينه توليد اين نوع نفت در آمريكا از 90 دلار در هر بشكه به 40 دلار كاهش يابد. يكي از علل كاهش قيمت نفت طي دو سال و نيم اخير، افزايش توليد نفت شيل در آمريكا بوده كه سبب كاهش قيمت‌ها شده و از درآمد روسيه كاسته است. آژانس بين‌المللي انرژي پيش‌بيني كرده رشد توليد اين نوع نفت در آمريكا تا سال آينده ميلادي ادامه پيدا خواهد كرد و اين يك تهديد براي اقتصاد روسيه و ديگر توليدكنندگان نفت محسوب مي‌شود.

دومين چالش پيش روي صنعت نفت روسيه، كاهش سريع منابع نفتي در غرب سيبري و افزايش وابستگي روسيه به نفت ميادين جديد در شرق سيبري است كه هزينه توليدشان بسيار بالاتر از ميادين غرب اين منطقه است. افزايش هزينه توليد به معناي كاهش درآمد فروش نفت است.

سومين چالش، حركت سريع جهان به سمت توليد و استفاده از اتومبيل‌هاي برقي است كه سبب كاهش اتكا به موتورهاي بنزيني و كمتر شدن مصرف نفت خواهد شد. با آنكه هنوز تا فراگير شدن استفاده از اين اتومبيل‌ها زمان زيادي باقي مانده اما كاهش تقاضا براي نفت و افت قيمت اين ماده خام سبب مي‌شود روسيه نتواند با توليدكنندگان نفت كه هزينه توليدشان پايين است، رقابت كند.

پروفسور گوستاوسون مي‌گويد: «تنها راه براي روسيه اين است كه با دستيابي به فناوري‌هاي جديد از هزينه توليد نفت خود بكاهد و بهره‌وري را بالا ببرد. اينجا نيز فناوري كليد رفع چالش است.»

از ديد پروفسور گوستاوسون، با آنكه روسيه اين فناوري را درك مي‌كند اما انعطاف و دانش مديريتي لازم براي بهره‌گيري از آن را ندارد. روسيه بايد در ساختار صنعت نفت خود تغييرات بزرگ ايجاد كند و از سلطه گروه‌هاي دولتي بر اين صنعت به شدت بكاهد. همزمان بايد به شركت‌هاي خصوصي و كوچك‌تر كه توانايي‌هاي بالاتري دارند، نقش بزرگ‌تري داده شود.

به عبارت ديگر، تاكيد روسيه بر سخت افزار سبب شده توانايي اين كشور در توسعه نيروي انساني لازم براي رقابت با شركت‌هاي غربي كاهش يابد. در حقيقت اقتصاد مدرن الزاماتي دارد كه ساختار كنوني صنعت نفت روسيه با آن سازگار نيست. ضروري است تاكيد بالاتري بر خلاقيت و نوآوري نيروي انساني بشود. سرمايه و قدرت سخت، ديگر عامل اصلي نيستند. روسيه بايد به كشوري مناسب براي توسعه الگوريتم‌هاي هوشمند تبديل شود. در واقع تاكيد كافي بر هوش مصنوعي و نوآوري در بخش نفت مي‌تواند زمينه رونق اقتصاد اين كشور را براي سال‌هاي آينده فراهم كند.

شكل سنتي فعاليت اقتصادي ديگر جوابگوي نيازهاي اقتصادي امروزي نيست. كشورهايي كه مايلند در سده حاضر نقشي بزرگ در معادلات اقتصادي و سياسي جهان داشته باشند، بايد از ساختارهاي سنتي عبور كنند. اكنون فرصت براي ورود به صحنه رقابت وجود دارد، اما هر چه زودتر بايد تغييرات لازم صورت گيرد. هر چه ديرتر اقدام شود، هزينه‌اي كه بايد براي جبران عقب‌ماندگي پرداخت شود، بيشتر خواهد بود.