محمدرضا ذاکری زاده مدیرعامل شرکت توسعه صادرات صنعت سیمان پاسخگوی سوالات بودند. ایشان کارشناس ارشد مدیریت اجرایی از دانشگاه تهران و کارشناس مهندسی ساخت و تولید از دانشگاه صنعتی امیر کبیر بوده و بیش از 25 سال تجربه کاری در رسته های مختلف کارشناسی و مدیریتی شامل بیش از 4 سال مدیرعاملی شرکتهای بزرگ و متوسط دارند.

صادرات سیمان در شرایط کنونی چگونه است ؟

در کل ، ایران ، به لحاظ جغرافیایی ، برای داد و ستد از موقعیت ممتازی برخوردار است . البته ، این گزاره بسته به کالاهای مختلف مصادیق متفاوتی دارد . سیمان کالایی است حجیم که در قیاس با فضایی که اشغال می‌کند ارزش کمی دارد ؛ دقیقاً به همین دلیل ، شعاع صادراتی آن محدود بوده و فروش خارجی آن جز به غیر از بازارهای نزدیک ( حداکثر 400 کیلومتر ) توجیه اقتصادی ندارد . اما بگذارید ببینیم وضعیت بازارهای همجوار ما چگونه است.

ایران درست وسط بزرگترین تولید کنندگان و صادرکنندگان سیمان جهان واقع شده‌است. در شرق ما پاکستان قرار دارد که صاحب یکی از بزرگترین صنایع سیمان در آسیا و جهان است و سالانه بیش از 5 میلیون تن سیمان صادر می‌کند. این کشور رکورد صادرات یازده میلیون تن در سال 2011 را نیز در کارنامه خود دارد. در غرب ایران هم ترکیه قرار دارد که دارای چهارمین صنعت بزرگ سیمان در جهان است و ضمناً بزرگترین صادرکنندۀ سیمان به قارۀ اروپا و اقصی نقاط جهان است ( حدوداً 8 میلیون تن در سال ).

از ترکیه و پاکستان که بگذریم ، می‌رسیم به کشورهایی مانند آذربایجان و عراق که زمانی از مشتریان سنتّی سیمان ایران بودند ، اما امروز خودکفا شده‌اند و ، در نتیجه ، مرزهای‌شان را بر روی سیمان ایران بسته‌اند. آذربایجان که حتی پا را یک گام هم فراتر نهاده و به جرگۀ صادرکنندگان پیوسته است.

بعد از این چهار کشور ، می‌رسیم به بازارهای فعلی سیمان ایران .

افغانستان ، با خرید سالانه حدوداً 2 میلیون تن سیمان ، اصلی‌ترین مشتری خارجی سیمان ایران است ، عنوانی که تا چند سال قبل ، متعلق به عراق بود. البته عراق همچنان بزرگترین خریدار کلینکر ایران است.

بعد از افغانستان ، به ترتیب ، کشورهای کویت ، روسیه ، ترکمنستان و ارمنستان قرار دارند . گهگاه ، مقادیر کمی نیز روانۀ بازارهای شرق آفریقا یا جنوب آسیا می‌شود ، که البته مستمر نیست ( همچون کشورهای سومالی ، هند ، سریلانکا ).

صادرات کلینکر نیز را توضیح دهید که چگونه است

برای کلینکر برد صادراتی بیشتر می شود. به علت سرعت بارگیری فله و میزان ماندگاری بیشتر از سیمان و آسیب پذیری کمتر کلینکر، بیشتر صادرات ایران به لحاظ حجمی کلینکر است. به طوری که در سال گذشته بیش از 11 میلیون تن به اقصی نقاط جهان کلینکر صادر گردید.

مشتری اول کلینکر ایران عراق بوده و بعد از آن کویت قرار دارد. مابقی کلینکر به کشورهای عمان و چین و هند و بنگلادش صادر می شود. در حال حاضر کشورهای عضو GCC بر سیمان و کلینکر ایران تعرفه 67 درصد گذاشته اند که واردات از ایران را به صفر برسانند. فعلا امارات دو ماه است که اعمال این تعرفه را آغاز کرده و صادرات به امارات صفر شده است.

چه تهدیدهایی متوجه صادرات سیمان ایران است؟

به نظر من ، ما باید خیلی جدی نگران بازارهای صادراتی سیمان‌مان در آینده باشیم. از این ناحیه ، یک خطر جدی صنعت سیمان ایران را تهدید می‌کند ، چرا که به غیر از افغانستان ، تمام بازارهای صادراتی سیمان ایران تا حداکثر 10 سال آینده خودکفا و نتیجتاً به سیمان وارداتی ایران بی‌نیاز خواهند شد. در سال 1388 ، تاجیکستان از بزرگترین واردکنندگان سیمان جهان بود ، چندانکه دست کم سالی 5 میلیون تن سیمان وارد می‌کرد. امروز ، اما ، این کشور دارد به همسایگانش افغانستان و قرقیزستان سیمان صادر می‌کند. مشابه همین اتفاق برای ترکمنستان و ارمنستان نیز روی خواهد داد . ضمن اینکه ، فراموش نکنید همین الان نیز ترکمنستان و ارمنستان تعرفۀ گمرکی بسیار سنگینی را بر سیمان وارداتی ایران وضع کرده‌اند تا از صنایع داخلی خودشان محافظت کنند (تعرفه سیمان وارداتی به ارمنستان تُنی 45 دلار می باشد ) .

تهدید دیگر حمل و نقل داخلی است. اگر ما می گوییم ظرفیت صادرات 18 میلیون تن در سال محقق شده به علت ارسال از کارخانه های دور و نزدیک به مرزها می باشد. اگر مشکلات حمل و نقل غلبه کند با قیمت های کنونی که کف قیمت صادرات است تنها شرکتهای نزدیک هر مرز و بندر قادر به صادرات خواهند بود. این مطلب ظرفیت صادراتی ایران را به شدت کاهش می دهد.

وقتی صحبت از قیمت کف می کنیم به این معنی هست که کمتر از این قیمت فروش شرکتها دچار زیان عملیاتی می شوند.

تهدید داخلی دیگر قوانین متغیر سازمان بنادر می باشد که با افزایش هزینه های انبارداری و ترخیص نفس صادر کننده را گرفته است.

از تغییرات قوانین بانکی در رفع تعهد ارزی نیز می توان به عنوان یکی از چالش های پیش رو صادر کننده سیمان نام برد.

صادرات سیمان و کلینکر چه مزایا و دستاوردهایی در زمینه ارزآوری و گشایش اقتصادی برای کشور دارد؟

برای آنکه گشایش اقتصادی حاصل شود ، مجموعه‌ای از لوازم و پیش‌نیازها می‌بایست محقق شوند. معتقد هستم مادامیکه اقتصاد کشور ، در سطح کلان ، با پاره‌ای از مشکلات دست به گریبان است ، صادرات محصول – نه تنها در صنعت سیمان ، که در دیگر صنایع هم – شاید تنها بتواند یک ارز آوری نسبی و محدود داشته باشد ، اما نمی تواند معجزه کند . الان ، متاسفانه ما به خاطر تحریمهای ظالمانه با بانک‌های دنیا مراودۀ مالی نداریم و گشایش اعتباری نیز صورت نمی گیرد . برای طرف‌های خارجی ، حتی چین و روسیه - که اتفاقاً مشتری سیمان و کلینکر ما هم هستند - معامله با بنگاه‌های ایرانی پر ریسک و پر هزینه است . فراموش نکنید که ما عضو گروه ویژه اقدام مالی (FATF) هم نیستیم . این موضوع هم مزید بر علت شده و کار بنگاه‌های ایرانی را برای صادرات بیش از پیش مشکل ساخته است.

در کل هم کل صادرات سیمان و کلینکر ایران حدود 360 میلیون دلار ارزآوری دارد که متوسط 20 دلار برای هر تن می شود. مطمئنا اگر شرایط تحریم نبود با همین مقدار صادرات به دو برابر ارزآوری دسترسی پیدا می کردیم.

هم اکنون صنعت سیمان با چه مشکلاتی در زمینه صادرات مواجه است. لطفا توضیح مشروح دهید.

"تحریم‌های ظالمانه" اولین ، اصلی‌ترین و بزرگ‌ترین مشکلی‌اندکه صنعت سیمان ایران برای صادرات محصولات خود با آن مواجه است . تحریم ها باعث شده صادرکنندگان برای نقل و انتقال وجه با مشکلات جدی مواجه باشند. اکثر آن‌ها ، برای رفع این مشکل ، از یک فرد حقیقی یا حقوقی در یک کشور ثالث استفاده می‌کنند که ارز را از خریدار گرفته و به حساب فروشنده واریز می‌کند ( این فرد حقوقی می‌تواند یک صرّافی هم باشد ). اما این تازه یک بخش از قضیه است . متاسفانه ، بیشتر شرکت‌های کشتیرانی ، از ترس تحریم‌ها ، حاضر به همکاری با شرکت‌های سیمان ایران نیستند . آن‌هایی هم که حاضر به همکاری می‌شوند کرایۀ گزافی طلب می‌کنند. نتیجه آنکه طرف ایرانی باید آنقدر سیمان یا کلینکرش را ارزان بفروشد تا ، با احتساب هزینه حمل ، صادرات برایش صرف داشته باشد.

از همۀ این‌ها بدتر آنکه ، هر بندری حاضر نیست کشتی‌هایی را که از یکی از بنادر ایران می‌آیند پهلو دهد. برخی بنادر در نواحی جنوبی و جنوب شرقی آسیا توسط متصدیان آمریکایی اداره می‌شوند و این متصدّیان اجازۀ تخلیۀ کشتیِ حاملِ محصولات ایرانی را نمی‌دهند. حتی بعضاً موردی بوده که کشتی حامل بار ایرانی مجبور شده برگردد.

پایان